Στάθης Γρηγόριος, Ο Ιωάσαφ Ριλιώτης και οι «εξηγήσεις» του σε ορισμένες βυζαντινές συνθέσεις
Περίληψη
Οι χειρόγραφοι κώδικες αριθ. 132 και 145 της βυζαντινής μουσικής στη Μονή Ξενοφώντος, στο Άγιο Όρος, περιέχουν, μεταξύ άλλων, συνθέσεις του «Ιωάσαφ, Πρωιγούμενου της Ρίλας». Οι συνθέσεις αυτές αποτελούν στην πραγματικότητα «εξιστορήσεις» του Ιωάσαφ παλαιότερων βυζαντινών ψαλμών με λεπτομερέστερη σημειογραφία. Οι δύο αυτοί κώδικες περιέχουν επίσης λίγες ψαλμωδίες στα σλαβικά. Το γεγονός αυτό, καθώς και η μαρτυρία «από το έργο του Ησαΐα Φιλιππίδη, 1817 στη Ρίλα», η οποία αναγράφεται σε δύο άλλους μουσικούς κώδικες από τη Μονή Ξενοφώντος, τους αριθμούς 142 και 152, καθορίζουν την προέλευση αυτών των κωδίκων στο περίφημο βουλγαρικό μοναστήρι της Ρίλα. Οι τέσσερις αυτοί κώδικες είναι παρόμοιοι ως προς την εξωτερική τους εμφάνιση, τον γραφικό τους χαρακτήρα και το περιεχόμενό τους- γράφτηκαν, μπορούμε να πούμε, από τον ίδιο αντιγραφέα περίπου το 1800. Είναι σαφές από τη γραφή ότι ο άνθρωπος αυτός ήταν Έλληνας που γνώριζε σλαβικά, παρά Σλάβος ή Βούλγαρος που γνώριζε ελληνικά- και κατά πάσα πιθανότητα, εφόσον οι κώδικες περιέχουν τις εξιστορήσεις του Ιωάσαφ Ρηλιώτη, τις οποίες δεν έχω συναντήσει ακόμη σε άλλους μουσικούς κώδικες, ο συγγραφέας πρέπει να είναι ο ίδιος ο μαρτυρικός «Ιωάσαφ Πρωιγούμενος της Ρίλας» (Ξενοφών 132, 19b, 145, 7b και 62a-b) ή ο «Ιωάσαφ Ρηλιώτης» (Ξενοφών 132, 32b). Για τη ζωή και το μουσικό έργο του Ιωάσαφ είναι γνωστό μόνο ότι παρέμεινε για κάποιο διάστημα στο Άγιο Όρος και ότι είχε ευρεία γνώση της βυζαντινής σημειογραφίας, την οποία δίδασκε στους μαθητές του στη Ρίλα. Το 1816 υπήρξε για έξι μήνες μαθητής του Χουρμούζιου Χαρτοφύλαξ, ενός από τους τρεις εφευρέτες της Νέας Μεθόδου της αναλυτικής σημειογραφίας (Κωνσταντινούπολη, 1814). Αφού έμαθε τη Νέα Μέθοδο και απέκτησε τα κατάλληλα χειρόγραφα, επέστρεψε στη Ρίλα και δίδαξε στους μαθητές του τη Νέα Μέθοδο γραφής και τονισμού των βυζαντινών ψαλμών. Έτσι, ο Ιωάσαφ άνοιξε το δρόμο για την αποδοχή της Νέας Μεθόδου της βυζαντινής σημειογραφίας από τους Βούλγαρους. Το ερμηνευτικό έργο του Ιωάσαφ αφορά βυζαντινούς ψαλμούς για τους οποίους, τόσο πριν όσο και μετά από αυτόν, άλλοι μουσικοδιδάσκαλοι σε διάφορα μέρη έδωσαν ερμηνείες. Η συγκριτική μελέτη των εξηγήσεων αυτών καταδεικνύει την εξελικτική πορεία που ακολούθησε η βυζαντινή σημειογραφία μέχρι τη μεταρρύθμισή της με τη Νέα Μέθοδο του 1814, αλλά και το στερεότυπο του βυζαντινού άσματος, το οποίο διατηρήθηκε αναλλοίωτο στη μορφή του μέσα από όλες τις προσπάθειες εξήγησης της παλαιάς βυζαντινής σημειογραφίας. Αυτό που είναι προφανές και σημαντικό είναι ότι η βυζαντινή σημειογραφία πριν από το 1814 ήταν συνοπτική και ότι η βυζαντινή ψαλμωδία συνίστατο σε πολύ περισσότερα από όσα δείχνουν μόνο τα φωνητικά σημεία- αυτό ήταν που καταγράφηκε λεπτομερώς αλλά με παρόμοια μορφή από τους «εξηγητές» και τελικά από τους τρεις δασκάλους της Νέας Μεθόδου το 1814. Πέραν τούτου, η εξήγηση, όπως και ο τονισμός, της βυζαντινής ψαλμωδίας (όπως ξεκαθαρίζουν οι εξηγητές) ήταν η ίδια παντού όπου υπήρχε βυζαντινή λατρεία, και όχι μόνο μια πρακτική των μουσικοδιδασκάλων της Κωνσταντινούπολης, ιδίως του Πέτρου Πελοποννησίου, όπως λανθασμένα πιστεύεται. Ο Ιωάσαφ Ρηλιώτης και οι «εξηγήσεις» του μαρτυρούν αυτό, τουλάχιστον όσον αφορά τη Βουλγαρία.
No comments:
Post a Comment